Blog o historii ochrony przeciwpożarowej, sprzętu gaśniczego i działalności straży
historia ochrony przeciwpożarowej
historia straży pożarnej
dawny sprzęt techniki pożarniczej
Platforma edukacji w zakresie ochrony ruchomych zabytków techniki pożarniczej i opieki nad tymi zabytkami.
NA SKRÓTY
O PORTALU
Sztajgerka górnicza w rękach topornika strażackiego
Scenka[1] po XIX wiecznym pożarze: - Rety Panie Naczelniku, a gdybyśmy tak nasze topory zamienili na kilofy, to czy nadal bylibyśmy strażakami czy górnikami? Patrz Pan jak tu czarno od tego dymu i ile tu gruzu pozostało jeszcze do uprzątnięcia, a pożar przecież zwykłej stodółki i niewielki.
- Bałwan jesteś, a nie żaden topornik. Włazisz w górę i po drabinie, a nie schodzisz pod ziemię. Poświeć no żywiej, a i zważaj co byś nie spadł z całym tym ekwipunkiem!
- Eeeee, lina mnie asekuruje. Ja żem jak urodzony alpinista!
- Widzisz co?!
- Nic nie widzę. Sztajgerka mi zgasła.
- No to teraz poświecisz sobie oczami!
Światło
Sztajgerka (z niemieckiego steiger [2] - steigerlaterne[3]) – to rodzaj starej, podręcznej lampy górniczej z uchwytem i ze światłem od świecy. Typologia nazwy obiektu wywodzi się ze słownika górniczego, niemniej jednak należy pamiętać, że nazwa ta nie odnosi się do oficjalnego języka w ramach definicji tego przedmiotu, jego modelu, typu czy okresu wytworzenia i użytkowania. Jest to rodzaj synonimu i neologizmu (zob. przypisy do ww. artykułu). Oznacza to, że w różnych miejscach – regionach geograficznych ziem dzisiejszej Polski i świata przedmioty te mogły funkcjonować pod tą lub inną nazwą, o której głównie decydowali producenci w swoich katalogach firmowych w myśl zasady – reklama dźwignią handlu.
Danuta Janakiewicz-Oleksy
Centralne Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach
Obudowa lampy na przełomie XIX i XX wieku wykonana była z metalu i szkła jako dodatkowej osłony, której front był jednocześnie otwierany i zamykany tak by móc włożyć i wyjąć świecę, która dawała światło. W XVIII wieku lampy tego typu mogły posiadać jeszcze zewnętrzną obudowę zbudowaną w całości z drewna. Dzisiaj zarówno te drewniane jak i metalowe od dawna nie są już używane. Możemy je zobaczyć w różnych muzeach w tym typu skansenowskiego.
Na przełomie dwóch minionych wieków sztajgerki oraz inne podobne do nich lampy i latarki znajdowały się na wyposażeniu górników, kolejarzy, wielu zakładów przemysłowych, ale również toporników z plutonów dachowych straży ogniowych Cesarstwa Niemieckiego, monarchii Austro-Węgier i tych straży, które znajdowały się pod zaborem pruskim i austriackim. W dawnej prasie pożarniczej (galicyjskiej) występowały pod nazwą - latarki szteigierskie i były opisywane jako tzw. dodatkowe przybory pożarnicze - oświetleniowe.
W XIX wiecznym Lwowie , przy ulicy Krakowskiej 10 działała firma Aleksandra[4] Piotrowskiego, która pod nazwą „Skład Sikawek i Narzędzi Pożarnych A. Piotrowski, reklamowała się w prasie w przedmiotowym zakresie:
- Do nabycia, loco Lwów: Gurty szteigierskie i sikawkowe z najlepszej taśmy, podług modelu straży lwowskiej. Toporki szteigierskie stalowe ze szpicami. Latarki szteigierskie.[5]
Sztajgerki dla straży galicyjskich ze szlifowanymi szybkami i świeczką produkowała także Unia Strażacka ze Lwowa. W 1929 roku wg jej cennika lampy te kosztowały 5 zł. za sztukę. Niemieccy i austriaccy producenci wspomnianych lamp proponowali zakupić sztajgerki wraz z pudełkiem zapałek.
„Strażacy oddziałów dachowych i ratunkowych zaopatrzeni w tzw. latarki szteigierskie powinni je mieć w nocy wraz z pudełkiem zapałek zawsze przy łóżku i pod ręką”.[6]
W zbiorach Centralnego Muzeum Pożarnictwa jest wiele lamp, które niegdyś znajdowały się na użytkach głównie przemysłowych – zakładowych straży pożarnych. W kolekcji tej zachowała się również ta na świeczkę, którą potocznie tak jak dawniej możemy nazwać sztajgerską. Warto o tym pamiętać, gdyż nasz język się zmienia powodując zamieranie wyrazów, zwrotów, określeń i znaczeń. Dzieje się tak w sposób naturalny. Zatem szukajmy naszej sztajgerki i innych nazw ucząc się o starej ludowszyźnie – kulturze ludowej.
[1] Dawniej scenka lub obrazek z życia – w rozumieniu humoreski, opowiadania, rysunku, grafiki itp. Scenki lub obrazki mogły posiadać formę opisową lub graficzną.
[2] Z pol. sztygar w górnictwie jako stanowisko kierownicze nadzorujące, dawniej jako nadzorca kopalniany. W odniesieniu do sztajgerki – przedmiot istotny, ważny w całym ekwipunku. Wyraz bliskoznaczny lub rodzaj neologizmu, który nie posiada własnej definicji.
[3] Jw. neologizm.
[4] Niekiedy również występujący jako Alex Piotrowski.
[5] Por. Przewodnik Pożarniczy nr 10 z 1889 r. s. 80 oraz tamże nr 12 z 1889 r. s. 96.
[6] Cytat za: Przewodnik Pożarniczy nr 10 z 1889 r. s. 76.
PRZEJDŹ DO INNYCH ARTYKUŁÓW
Redakcja Historypoż poszukuje informacji na temat zakładowej straży pożarnej nieistniejącej już Elektrowni I w Jaworznie na Górnym Śląsku.
Copyright 2022. HISTORYPOŻ&MUZEOPOŻ. Wszelkie prawa zastrzeżone.